Kod (kodeks) form przestrzennych (form-based code) to nowatorska, kreatywna metoda planowania przestrzennego i urbanistycznego odnosząca się do relacji między fasadami budynków a przestrzenią publiczną, kwestie funkcjonalne traktująca drugorzędnie.

Kod form przestrzennych – podstawowe cechy i różnice w stosunku do metod współczesnych

Narodziny metody planowania nazwanej później kodem form przestrzennych nastąpiły w 1981 roku kiedy to powstał projekt miejscowości Seaside na Florydzie z 1981 (miasta znanego z filmu Truman Show). Od tamtej  pory w USA kody form przestrzennych wprowadzono w kilkuset miastach i osiedlach – od niewielkich miejscowości wypoczynkowych (Rosemary Beach, Windsor) poprzez typowe osiedla podmiejskie (Kentlands, Amelia Park, l’On) na dużych miastach i metropoliach skończywszy (Charleston, Miami).

Projektant stosujący kod form przestrzennych (form-based code) w pierwszej kolejności określa formę przestrzeni publicznej, opisując wzajemne relacje  miedzy rodzajami zabudowy, jak również skalę oraz typy ulic i kwartałów.

Kody Form Przestrzennych vs. Tradycyjne metody planowania
W pierwszej kolejności nacisk położony na FORMĘ przestrzeni miejskiej, w drugiej na FUNKCJĘ, a trzeciej na ZARZĄDZANIE W pierwszej kolejności nacisk położony na FUNKCJĘ, w drugiej na ZARZĄDZANIE, a trzeciej na FORMĘ przestrzeni miejskiej
Podział przestrzeni na zróżnicowane modele tworzące całość wg zasady harmonijnego przechodzenia przestrzeni otwartej w wielkomiejską. Struktury wiejskie, podmiejskie i miejskie są przemieszane – brak harmonijnego przejścia między miastem, a nie-miastem.
Celem jest kształtowanie społeczności składających się ze zróżnicowanych pod względem przestrzennym i funkcjonalnym form zamieszkania. Celem jest separacja form zabudowy mieszkalnej
We wszystkich strefach dozwolone jest szerokie łączenie funkcji (poza najbardziej uciążliwymi) Większość stref jest jednorodna funkcjonalnie
Regulacja usytuowania budynku na działce Brak odniesienia do usytuowania budynków na działce (poza warunkami technicznymi i linią zabudowy)
Na obszarach miejskich większość zmian sposobu użytkowania nie wymaga zmiany planu. Większość zmian sposobu użytkowania wymaga zmiany planu.
Standardy wyposażenia w infrastrukturę, mogą być zróżnicowane w zależności od lokalizacji strefy. Większość standardów wyposażenia w infrastrukturę jest jednolita dla całego obszaru.
Rozwiązanie problemów parkingowych poprzez podporządkowanie wymogom komunikacji pieszej i jakości przestrzeni publicznej (parkingi wewnątrz kwartałów) Brak regulacji odnośnie sytuowania parkingów na działce (stosowanie tzw. nieprzekraczalnych linii zabudowy).
Ułatwianie wznoszenia dodatkowych budynków Wznoszenie dodatkowych budynków jest z reguły utrudnione.

Kody Form Przestrzennych w praktyce

Kody form przestrzennych (Form-based codes) są obecnie stosowane (zwłaszcza przy budowie nowych osiedli) niemal na całym świecie: od Niemiec czy Wielkiej Brytanii, poprzez Rosję, na Zjednoczonych Emiratach Arabskich skończywszy.

Będziemy dążyć do upowszechnienia  w Polsce kodu form przestrzennych jako narzędzia planowania przestrzennego i projektowania urbanistycznego. Pragniemy również wykorzystywać zapomniane, często proste i skuteczne reguły według których zbudowano największe i najpiękniejsze miasta na świecie – Paryż, Wiedeń czy Nowy Jork.

Szczególnym  rodzajem kodu form przestrzennych jest tzw. Smart Code będący modelowym dokumentem przeznaczonym do adaptacji w różnych warunkach, autorstwa pracowni Duany Plater Zyberk z Miami.